صنعت جوشکاری – پیشرفت تکنولوژی و شرایط جدید کار
•
با ورود سیستمهای اتوماتیک و روباتیک در صنعت ، طبیعی است که ویژگیهای کلیه پرسنل تحت تاثیر قرار خواهد گرفت . با ماشینی شدن ، استفاده از کارهای یدی به مرور زمان به فراموشی سپرده می شوند. با این وجود گروهی معتقدند که منابع انسانی همچنان اهمیت خود را حفظ کرده و حتی به آن بهای بیشتری نیز خواهد داده شد. جهت شفاف ساختن این مطالب کارگاهی تحت عنوان Worklife 2000 برگزار گردید که در این کارگاه جوشکاری به عنوان یکی از زیر شاخه های تولید و همچنین به دلیل رو به نقصان گذاشتن جوشکاران مورد بررسی قرار گرفت.
در این کارگاه مطالبی چون تاثیر روبات بر صنعت جوش ، عواملی که در محیط کار بر سلامتی جوشکار تاثیر می گذارند و مهارتهایی که پرسنل می بایستی در کارگاههای جوشکاری کسب نمایند ، موفعیت فعلی و آتی جوشکاری و وضعیت آتی صنعت جوشکاری مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
همچنین تاثیر تغییرات تکنولوژی بر رفتار اپراتورها ، جوشکاری و سلامتی ، مدیریت منابع انسانی و توصیه های مهم برای صنایع تولیدی چون بکارگیری روباتها و سایر ماشینها توسط اپراتورهایی که دانش کافی در رابطه با روشهای پایه دارند ، ارائه کار جذاب ، محیط کاری خوب و فرصت های شغلی خوب و حقوق مناسب توسط صنایع و امثالهم نیز ذکر شده است.
صنایع تولیدی در اقصی نقاط دنیا مرتبا" با تقاضای روز افزون برای تولید بیشتر و کیفیت بهتر مواجه می باشند. ابزارهای پیشرفته با تکنولوژی جدید جهت طراحی و برنامه ریزی تولید چون CAD ( طراحی با کمک رایانه ) ، CAM ( تولید با کمک رایانه )، CAE ( مهندسی با کمک رایانه ) به صنعت معرفی می شوند.
با ورود سیستمهای اتوماتیک و روباتیک ، طبیعی است که ویژگیهای کاری کلیه پرسنل تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. این طــور به نظر می رسد که در اثر به کارگیـری استـــراتژی جدید صنعتی ( ماشینی شدن ) ، استفاده از نیرو و کارهای یدی به مـــــرور زمان به فراموشی سپرده می شود. با این وجود گروهی معتقدند که منابع انسانی همچنان اهمیت خود را حفظ کرده و حتی به آن بهای بیشتری نیز داده خواهد شد.
جهت شفاف ساختن مطالب مورد بحث ، کارگاهی تحت عنوان work life 2000 برگزار گردید. در این کارگاه ، جوشکاری به عنوان یکی از زیر شاخه های تولید که تغییرات تکنولوژیکی در آن به وضوح آشکار بوده و خصوصا" صنایع کشورهای اروپایی به دلیل رو به نقصان گذاشتن جوشکاران ماهر توجه خاصی نسبت به آن دارند، مورد بررسی قرار گرفت. در دنیا پیشرفت تکنولوژیکی تدریجی در صنایع جوش قابل مشاهده است. روش ها و مواد جدید مرتبا" معرفــی می گردند. به موازات پیشرفت های ذکر شده ، واضح و مبرهن است که منابع انسانی نیز رکن مهمی است که نباید به فراموشی سپرده شود. در بسیاری از کش ورها ، صنعت جوشکاری با معضل بزرگی مواجه شده و آن عبارت از حفظ نیروی جوشکار ماهر و عدم استقبال جوانان از این فن می باشد. از آنجایی که جهت احراز صلاحیت لازم برای عنوان جوشکار ماهر ، سالها آموزش و تمرین لازم بوده و از سوی دیگر محیط کار جوشکاری پر خطر بوده و تمیز نمی باشد ، لذا خصوصا" جوانان چندان تمایلی جهت پذیرش جوشکاری به عنوان شغل آینده خود ندارند. این امر به خصوص در کشورهایی که آمار بیکاری بالا می باشد بسیار نمایان می باشد. واضح است که صنعت جوشکاری می بایستی به فکر چاره بوده و راه حلی جهت این معضل بیندیشد.
در کارگاه مربوطه مطالب ذیل مورد بحث و بررسی قرار گرفت :
- تاثیر اتوماسیون و روبات بر صنعت جوش
- انواع عاملی که در محیط کار بر سلامتی جوشکار تاثیر می گذارند.
- مهارتهایی که پرسنل می بایستی در کارگاههای جوشکاری سال 2000 کسب نمایند.
- موقعیت فعلی و آتی جوشکاری با توجه به اینکه جوانان رغبت چندانی به پذیرفتن این فن به عنوان شغل آتی ندارند.
- چگونه جوشکاران می توانند به عنوان عضوی فعال و مولد تا سن بازنشستگی در این حرفه به خدمت ادامه دهند.
- با توجه به عدم تمایل افراد به کار در صنایع تولیدی ، وضعیت احتمالی آینده چگونه خواهد بود.
- با توجه به روابط بازار کار ، آیا نیاز به ساختار جدیدی می باشد.
بطور کلی بحث بر روی تاثیر تغییرات تکنولوژیکی بر شخصیت کاری و مهارتهای مـورد نیاز ، موارد پزشکی و مدیریت منابع انسانی متمرکز شده بود.
تاثیر تغییرات تکنولوژیکی بر رفتار اپراتورها
تجزیه و تحلیل در زمینه معرفی تکنولوژی های جدید ، بر پایه کارهای تحقیقاتی چندین موسسه جوشکاری در نقاط مختلف دنیا انجام پذیرفت. این پروژه توسط آقای Boekholt ، مشاور ارشد یک شرکت بین المللی جوشکاری انجام گرفت.
تغییرات تکنولوژیکی ذکر شــده شامل مکانیزه شــدن و استفاده از روبات در صنایع جوشکاری می گردد.
در زمینه مکانیزه نمودن جوشکاری ، به اهداف مهمی در جهت استفاده از سیستمهای مکانیکی با هزینه کم یعنی استفاده از ماشین های کوچک و یا کله گی هایی که تــرچ جوشکاری بر روی آنها نصب بوده نایل گردیدند.
مزایای این سیستم ساده به قرار زیر است :
- حداقل هزینه سرمایه گذاری
- بالا بردن بازدهی جوشکاری
- تجهیزات قابل حمل بوده و انعطاف بالایی دارند
- کیفیت یکنواخت و خوب جوشکاری
روباتها می توانند توسط افرادی که جهت کار با آنها آموزش دیده اند به کار گرفته شوند. احتیاجی نیست که این اشخاص در رابطه با روشهای جوشکاری و یا رفع عیب اطلاعاتی داشته باشند و بطور کلی از سازماندهی تولید جدا می باشند. بنظر می رسد که این سیستم بسیار نسبت به اختلالات حساس باشــد . روش دیگر ، استفاده از سیستم روبات به عنوان بخشی از پروسـه می باشد. گروهی از جوشکاران ماهر نه تنها دانش کار را می آموزند بکله برنامه ریزی و سرویس روبات را نیز فرا خواهند گرفت. این سیستم احتیاج به سرمایه گذاری اولیه بیشتری دارد ولی در مقابل قابلیت بالایی برای مشکلات عملی و همچنین انطباق با تغییرات خصوصا" تولیدات جدید دارد.
مطالب فوق الذکر حاکی از آن است که در آینده احتیاج به اپراتورهای صلاحیت دار جهت کار با روباتها افزونی خواهد یافت و این اپراتورها می بایستی دانش کافی در زمینه روشهای جوشکاری داشته باشند. بنابر این استخدام های آتی بر پایه به کارگیری جوشکاران دستی ماهر باشد.
این نکته را نبایستی فراموش نمود که درصد بالای از تولیدات جوشکاری به صورت دستی و با روشهای نیمه اتوماتیک میـگ / مـگ ، تیـگ و جوشکاری قوســی با الکترود روش دار انجام می پذیرد . همچنین روشهای دیگری نیز برای مقاصد خاصی به کار می روند . در واقـع اکثر پروژه های جوشکاری توسط جوشکاران ماهری که از روش های دستی چون میگ / مگ برای جوشکاری لوله استفاده می کنند ، انجام می پذیرد.
جوشکاری و سلامتی
شرایط کاری که در کارگاههای سنتی جوشکاری برای سلامت جوشکاران مضر است به قرار ذیل می باشند:
- تشعشع شدید اشعه
- گاز و دودهای حاصل از جوشکاری
- سر و صدای زیاد
- موقعیت های کاری نامناسب
- قطعات سنگین
از موارد منفی روش مکانیزه می توان به محدود بودن به جوشکاری اتصالات ساده و نیاز
به نظارت دایم اشاره نمود. احتیاجی به مهارت دستی نبوده ولی برای ارزیابی مداوم کیفیت جوشهای تولیدی وجود جوشکار لازم می باشد . بدین معنی که جوشکار بایستی تجهیزات و ابزار را در موقعیت مناسب قرار دهد. مزایای جوشکاری روبات در مقایسه با جوشکاری دستی و مکانیزه مشخص است. در این روش قابلیت همچنین کیفیت تولید تقویت می گردد. تعدادی از مزایای این روش عبارتند از :
- اپراتورها در اثر تماس مستقیم با دود جوشکاری نیستند . سیستم تخلیه دود معمولا" در منطقه جوشکاری قرار گرفته و عمل تخلیه را به خوبی انجام می دهد.
- اپراتورها از اثر مضر اشعه ماوراء بنفش و تشعشع حاصل از قوس جوشکاری بوسیله پرده و یا ماسک محافظت می شوند و احتیاجی به پوشش محافظ ندارند.
- احتیاجی به تغییر مکان قطعات مورد جوشکاری نمی باشد. این قطعات بر روی مانیپولاتور اتوماتیک قرار گرفته ، بدین ترتیب به راحتی می توانند در زوایای مختلف قرار گیرند.
- سیکل جـــوش روبات بطور کلی از زمان شارژ و دشارژ فیکسچـرهای جوشکاری طولانی تر می باشد. این امر سبب ایجاد محیط کاری با تنش کمتر برای اپراتور می گردد. اپراتورها بایستی در حین سیکل جوشکاری روبات زمان کافی برای شارژ قطعات در فیکسچر داشته باشند. کار در محیطی عــاری از تنش موجب برآوردن تولیــد در حد نیــاز و حتی بیشتر می گردد.
- اپراتورهایی که در عین حال جوشکار نیز می باشند فرصت یادگیری مهارت های جدید و مفید را دارند. بنابراین طبیعت تکراری و خسته کننده جوشکاری دستی حذف می گردد.
توجیه لازم جهت استفاده از روبات در صنعت جوشکاری عبارت از افزایش قابلیت و توانایی محیط کاری می باشد. از آنجایی که اپراتور و یا برنامه ریز می بایستی زوایای ترچ و موقعیت جوشکاری را پیش بینی نماید، لذا ضروری است که دانش کافی در زمینه روشهای جوشکاری داشته باشد. این اطلاعات ، اپراتور را در ارتقاء کیفیت کاری روبات کمک می نماید. بدین ترتیب ، تجربیات قبلی ، وی را در رابطه با یادگیری مهارت های جدید مرتبط با برنامه ریزی روبات یاری می نماید. حیطه کاری مهارت های جدید بیشتر در ارتباط با خلاقیت و تفکر منطقی می باشد. نتیجتا" اپراتورها به راحتی با رایانه و قابلیت های آن آشنا شده و در محیط های تولیدی مورد استفاده قرار می دهند.
استفاده از روبات در صنایع جوشکاری به روشهای گوناگونی انجام می شود. به عنوان مثال ، در موارد خاصی می توان روبات جوشکاری را به صورت منفرد و جداگانه در پروسه تولید قرار داد.
- در معرض ابزار لرزاننده قرار گرفتن
- میدانهای مغناطیسی شدید
- در معرض حوادث کاری بودن
- جوشکاری یک کار منفرد می باشند
- انتظار تولید و کیفیت بالای کار
- فرصت های ضعیف شغلی
- بازنشستگی زود هنگام
در اکثر کشورهای صنعتی تعداد کمی از جوشکاران می توانند تا سن بازنشستگی همچنان به صورت حرفه ای فعال بمانند. دلیل عمده این امر مشکلاتی است که در رابطه با سلامتی شخص پدید آمده و موجب بازنشستگی زود هنگام و یا انتقال به مشاغلی دیگر می گردد.
جوشکاران در معرض عوارض وخیم ناشی از آتش سوزی ، سقوط از ارتفاع و یا برق گرفتگی می باشند. همچنین در معرض آسیب های فیزیکی چون بریدگی ، سوختگی در اثر تماس با فلز داغ ، جرقه های جوشکاری و تابش اشعه های مادون قرمز و ماوراء بنفش نیز می باشند. ذرات ریز و گازهای حاصله از جوشکاری نیز موجب بیماریهای جدی می شوند. گازهای حاصله از جوشکاری می توانند موجب حالت خفگی ، ذات الریه و تب فلزی گردند.
همچنین اثرات مزمن این گازها بر سیستم تنفسی سبب آسم و برونشیت مزمن می شود. از آنجائیکه جوشکاران در معرض غبارهای آزبست و همچنین دود و غبار آلومینیومی می باشند بنابراین عوارضی چون تصلب بافت ها دامن گیر آنها می گردد و جذب آلومینیوم و منگنز نیز سبب بیماریهای مربوط به سیستم اعصاب مرکزی می شود. جوشکاران مرد در معرض کاهش قدرت بارروی قرار گرفته که این نیز به دلیل کرم و منگنز ناشی از جوشکاری می باشد . بنا به گزارش انجمن مطالعات بهداشتی در سوئد ، 90 درصد از جوشکاران در معرض بازنشستگی زود هنگام هستند . در این آمار ، جوشکاری رتبه هفتم را دارد ، بدین معنی که 6 نوع شغل دیگر نیز موجود می باشد که خطر آنها از لحاظ موارد پزشکی بیشتر از جوشکاری می باشد. از دلایل اصلی این بازنشستگی بیش از موعد ، بیماریهای عضلانی و جمجمه ای و سیستم گردش خون می باشد . در مطالعات دیگری که بر روی جوشکاران شاغل در کشتی سازی انجام گرفت ، مشخص گردید که ضایعات پزشکی در جوشکاران نسبت به کارگرانی که در سایر بخش ها چون کشتی و یا تعمیرات موتور کار می کنند بسیار بیشتر می باشد و جوشکارانی که بخاطر عوارض ناشــی از شغل ، کار خود را تــرک می کنند 20 درصد بیشتر از کارگـرانی است که در بخش کنتــرل کار می کنند.
از موارد بالا چنین نتیجه گیری می شود که از نقطه نظر پزشکی ، مشکلی که بیش از همه سلامتی جوشکاران را به مخاطره می اندازد ناراحتی های مربوط به عضلات و جمجمه می باشد. در آینده ، مطمئنا" جوشکاری بر روی مواد پرآلیاژ و آلومینیوم که احتیاج به مهارت بالا دارد ادامه خواهد داشت و موارد محدودی خواهد بود که این جوشکاری ها با سیستم های روباتیک انجام پذیرد . بنابر این در سالیان آتی نیز جوشکاران در معرض ذرات و غبار مضر و تنش ها خصوصا" در شرکتها و سازمانهای کوچک خواهند بود. ساعات جوشکاری در روز افزایش یافته و بدین ترتیب تاثیر این مواد بر جوشکاران بیشتر خواهد گردید. این مشکل به خصوص در کارگاههای تولید قطعات بـــزرگ که جوشکاری در یک محل و بر روی یک قطعه انجــام می پذیرد بیشتر نمایان می باشد. از لحاظ مسایل اجتماعی یکی از بیماریهای رایج شغلی ، بیکاری می باشد. بایستی به این مسئله توجه نمود که استفاده از سیستمهای اتوماتیک در جوشکاری منجر به بیکاری گشته که خود سبب تاثیرات مضری بر سلامتی می گردد.
مدیریت منابع انسانـی
با وجود آنکه اتوماسیون و استفاده از روبات در صنایع جوشکاری به مرور زمان اهمیت بیشتری می یابد، ولی در آینده جوشکاری دستی همچنان به عوان یک فعالیت مهم در صنعت جوش ارزش خود را حفظ خواهد نمود و تعادلی مابین روشهای دستی و اتوماتیک بوجود خواهد آمد. معمولا" یک جوشکار در سن 30 الی 35 سالگی مهارتهای بالا را کسب می نماید. در این سن جوشکار مهارت و ظرفیت فیزیکی لازم را داشته ، با بیشتر روشها و مواد جوشکاری آشنا بوده و به عنوان عضو فعال انجام وظیفه می نماید. در سن 40 و یا کمی بالاتر ، مشکلاتی در رابطه با برآورد کردن نیازهــای کار گریبان گیر او خواهد شد. و در این مرحله اگر وظایف کاری جوشکار تغییر نکند ، مشکلات پزشکی برای او پیش خواهد آمد و بعد از گذشت چند سال مسئله بازنشستگی زود هنگام و یا تغییر شغل مواجه خواهد شد . این وضعیت در شرایطی که نیروی کار ارزان و قابل دسترس بود و همچنین تقاضا برای جوشکاران ماهر کم بود ، به خوبی قابل حل بود. ولی امروزه شرایط تغییر کرده و دلایل این تغییرات به قرار ذیل می باشد :
- در اکثر کشورها ، ترغیب جوانان به جوشکاری روز بروز مشکل تر می گردد.
- آمار حاکی از آن است که در آینده خصوصا" در اروپا رقابت شدیدی برای نیروی کار خواهد بود.
- رتبه و موقعیت اجتماعی و جوشکاری در جامعه پایین می باشد و اکثرا" فرزندان خانواده های کم درآمد به این شغل روی می آورند.
- افزایش تقاضا برای تولید سبب افزایش زمان جوشکاری می گردد که خود موجب بار کاری بیشتر برای جوشکاران می شود. این امر خود سبب ایجاد تنش بر کلیه افراد دخیل در تولید می شود.
- تقاضا برای کیفیت بالاتر موجب آن می گردد که جوشکار تحت آموزش دائمی برای کسب مهارتهای لازم باشد .
- اتوماسیون و استفاده از روبات نیاز به اپراتورهای دارای دانش کافی در جوشکاری و برنامه ریزی تولید را می طلبد.
با توجه به مطالب ذکر شده چنین می توان نتیجه گرفت که صنایع می بایستی متوجه مسئله رقابت فشرده در جهت استخدام و حفظ جوشکاران ماهر باشند. در این رابطه حرفه جوشکاری بایستی مورد حمایت قرار گیرد. معرفی تکنولوژی جدید در یک سازمان باید با همیاری مشترک کارگر و کارفرما انجام پذیرد. روش و رفتار به کار گرفته شده در موسسات و جامعه بطور فزاینده ای جوشکاران را به بازنشستگی زود هنگام ترغیب می نماید. این شرایط می بایستی تغییر یابد. دانش کافی برای شروع اقداماتی در این زمینه موجود می باشد . در کشور فنلاند با اعمال شرایط خاصی ، جوشکاران تا سن معمول بازنشستگی یعنی 65 سال به کار ادامه می دهند. مواردی که در نظر گرفته شد شامل شرایط اقتصادی ، وضع جسمانی خوب ، علاقه به کار و مناسبات اجتماعی بودند.
مکانیسم های ارتقــاء توانایی کار مـــورد تجزیه و تحلیل قـــرار گرفت و یک جعبه ابـــزار ( tool box ) برای موسسات طراحی گردید. این باصلاح جعبه ابزار در واقع به عنوان راهنمایی برای الف) اشتغال ب) برنامه ریزی ج) تنظیمات برحسب تقــدم کار بودند. نتایج نه تنها از لحاظ توانایی کار رضایب بخش بودنــد ، بلکه سبب بهبود در مسئله بازنشستگی نیز گشتند.
صنایع اروپایـــی با کمبود نیروی کار مواجهند . این امر نه تنها به خاطر عـدم توانایی حفظ و نگهداری نیروهای ماهر فعال می باشد ، بلکه استخدام نیروی جوان هم روز به روز رو به کاهش می گذارد .
در کل اروپا ، مدارس مهندسی ، آموزشی و برنامه های آموزشی دیگر جذابیتی برای نسل جوان ندارد. صنعت جوش نسبت به سایر شاخه های تولید با این مشکلات بیشتر مواجه است . بنابراین مباحث مطرح شده در این مقاله بایستی با جدیت بیشتری در نظر گرفته شود.
درسهایی مهم برای صنایع تولیدی
- در آینده جوشکاری دستی و اتوماتیک بطور مشترک و در کنار هم خواهد بود ولی جوشکاری دستی با مسائلی مواجه خواهد شد که ناشی از پیشرفت های تکنیکی می باشد. در آینده به کارگران با مهارتهای بالاتر نیاز می باشد.
- روباتها و سایر ماشین ها در صورتی که توسط اپراتورهایی که دارای دانش کافی در رابطه با روش های پایـــه می باشند به کار گرفته شوند ، بازدهی افزایش خواهد یافت. معرفی تکنولوژی های جدید تولید بایستی با همکاری مدیریت و اپراتورها انجام پذیرد.
- موسسات بایستی تغییرات اساسی در سازمان خود داده تا در به کارگیری افراد مشکلی نداشته باشند. به عنوان دیگر به مسئله مدیریت منابع انسانی باید توجه داشت.
- صنایع باید قابلیت ارائه کار جذاب ، محیط کاری خوب ، فرصت های شغلی خوب و حقوق مناسب را داشته باشند.
- صنایع باید برای افراد جوان ایجاد کار نمایند.