نمودار آهن کربن
دورنمایی از نمودار فازی آهن و کربن
نمودار تعادلی آهن-کربن (Fe-C) راهنمایی است که به کمک آن می‌توان روش‌های مختلف عملیات حرارتی، فرآیندهای انجماد، ساختار فولادها و چدن‌ها و... را بررسی کرد.
قسمتی از این نمودار که در متالورژی اهمیت بیشتری دارد، قسمت آهن-کاربیدآهن (سمنتیت) است.
چون کاربید آهن یک ترکیب شبه‌پایدار است، بنابراین دیاگرام آهن-کربن را سیستم شبه‌پایدار می‌نامند. حالت پایدار کربن در فشار اتمسفر، کربن آزاد (گرافیت) است.
قسمت‌هایی که در نمودار با حروف یونانی مشخص شده‌اند، نشانگر محلول‌های جامد از نوع بین‌نشینی هستند.
تحولات هم‌دما (ایزوترم) در سیستم آهن-کربن شبه پایدار
خطوط افقی در نمودار، نشان دهنده? استحاله‌های هم‌دما هستند.
آهن آلفا
فریت
به محلول جامد از نوع بین‌نشینی کربن در آهن آلفا ?-Fe (آهن مکعبی مرکزپر) فِریت گفته می‌شود.
حداکثر غلظت کربن در فریت حدود ?/. درصد وزنی و در دمای ??? درجه سانتیگراد است.
مقاومت کششی فریت در حدود ????? پسی (psi) است.
آهن بتا
در دمای ??? درجه سانتیگراد، آهن آلفای فرومغناطیس به آهن آلفای پارامغناطیس تبدیل می‌شود. این تحول، تحول آلوتروپیک نیست.
گاهی این آهن آلفای پارامغناطیس، آهن بتا خوانده می‌شود.
ثابت شبکه? این نوع آهن، ?/? آنگستروم است.
آهن گاما
آهن گاما یکی از آلوتروپ‌های آهن است که در محدوده? دمایی ??? تا ???? درجه سانتیگراد پایدار بوده و ساختمان بلوری fcc (مکعبی مرکزپر) دارد.
آهن دلتا
آهن دلتا یکی از آلوتروپ‌های آهن است که از دمای ???? درجه سانتیگراد تا ???? درجه سانتیگراد (نقطه? ذوب آهن) پایدار است.
آهن دلتا دارای ساختمان بلوری مکعبی مرکزپر (bcc) است. آهن دلتا دارای خاصیت پارامغناطیس بوده و ثابت شبکه‌ی آن بزرگ‌تر از آهن آلفا است.
ثابت شبکه? آهن دلتا، ?/?? آنگستروم است.
لدبوریت
لدبوریت (به آلمانی: Ledeburit) به مخلوط یوتکتیکی اوستنیت و سمنتیت گفته می‌شود که از مذابی با ?/? درصد کربن در دمای ???? درجه سانتیگراد تحت یک واکنش یوتکتیکی حاصل می‌شود. از آنجایی که اوستنیت در دمای محیط پایدار نیست و بر اساس یک واکنش یوتکتوئیدی به پرلیت تبدیل می‌شود، بنابراین ساختمان لدبوریت در دمای محیط بصورت پرلیت و سمنتیت خواهد بود.
نام این ساختار از کارل هاینریش آدولف لدبور متالورژیست آلمانی گرفته شده‌است.
پرلیت
پرلیت به مخلوط یوتکتوئیدی فریت و سمنتیت گفته می‌شود.
پرلیت تحت یک تحول یوتکتوئیدی از آهن گاما با ?/? درصد کربن در ??? درجه سانتیگراد حاصل می‌شود.
مارتنزیت
(به آلمانی: Martensite) بطور کلی به ساختارهای بلورینی گفته می‌شود که توسط استحاله مارتنزیتی به وجود بیایند. اما این اصطلاح بیشتر به فاز مارتنزیت در فولادهای سخت‌شده اطلاق می‌شود.
تصویر میکروسکوپ نوری بازتابیکوئنچ شده در روغن از مارتنزیت سوزنی در فولاد AISI 4140 آستنیته شده در ??? درجه سانتیگراد
اگر اوستنیت به قدری سریع سرد شود که هیچ یک از استحاله‌های بر پایه? نفوذ در آن اتفاق نیافتد و فوق سرمایش تا حدی ادامه یابد که ساختار fcc پایدار نباشد، این ساختار بصورت برشی به bcc تبدیل می‌شود که از کربن فوق اشباع شده است. فاز حاصل را مارتنزیت می‌نامند.
ریشه لغوی
مارتنزیت از نام متالورژیست آلمانی آدولف مارتنز گرفته شده است.
قسمتی از این نمودار که در متالورژی اهمیت بیشتری دارد، قسمت آهن-کاربیدآهن (سمنتیت) است.
چون کاربید آهن یک ترکیب شبه‌پایدار است، بنابراین دیاگرام آهن-کربن را سیستم شبه‌پایدار می‌نامند. حالت پایدار کربن در فشار اتمسفر، کربن آزاد (گرافیت) است.
قسمت‌هایی که در نمودار با حروف یونانی مشخص شده‌اند، نشانگر محلول‌های جامد از نوع بین‌نشینی هستند.
تحولات هم‌دما (ایزوترم) در سیستم آهن-کربن شبه پایدار
خطوط افقی در نمودار، نشان دهنده? استحاله‌های هم‌دما هستند.
- استحاله? یوتکتیک : دما ?????C، غلظت کربن ???? درصد
- استحاله? یوتکتوئید : دما ??8?C، غلظت کربن ???? درصد
- استحاله? پریتکتیک : دما ?????C، غلظت کربن ???? درصد
آهن آلفا یکیازآلوتروپ‌های آهن است. این آلوتروپ از دمای ???- درجه سانتیگراد تا ??? درجه سانتیگراد پایدار است. این آلوتروپ دارای ساختمان بلوری مکعبی مرکزپر (bcc) است.
ثابت شبکه? آهن آلفای فرومغناطیس، ?/?? آنگستروم است.
ثابت شبکه? آهن آلفای فرومغناطیس، ?/?? آنگستروم است.
فریت
به محلول جامد از نوع بین‌نشینی کربن در آهن آلفا ?-Fe (آهن مکعبی مرکزپر) فِریت گفته می‌شود.
حداکثر غلظت کربن در فریت حدود ?/. درصد وزنی و در دمای ??? درجه سانتیگراد است.
مقاومت کششی فریت در حدود ????? پسی (psi) است.
آهن بتا
در دمای ??? درجه سانتیگراد، آهن آلفای فرومغناطیس به آهن آلفای پارامغناطیس تبدیل می‌شود. این تحول، تحول آلوتروپیک نیست.
گاهی این آهن آلفای پارامغناطیس، آهن بتا خوانده می‌شود.
ثابت شبکه? این نوع آهن، ?/? آنگستروم است.
آهن گاما
آهن گاما یکی از آلوتروپ‌های آهن است که در محدوده? دمایی ??? تا ???? درجه سانتیگراد پایدار بوده و ساختمان بلوری fcc (مکعبی مرکزپر) دارد.
آهن دلتا
آهن دلتا یکی از آلوتروپ‌های آهن است که از دمای ???? درجه سانتیگراد تا ???? درجه سانتیگراد (نقطه? ذوب آهن) پایدار است.
آهن دلتا دارای ساختمان بلوری مکعبی مرکزپر (bcc) است. آهن دلتا دارای خاصیت پارامغناطیس بوده و ثابت شبکه‌ی آن بزرگ‌تر از آهن آلفا است.
ثابت شبکه? آهن دلتا، ?/?? آنگستروم است.
لدبوریت
لدبوریت (به آلمانی: Ledeburit) به مخلوط یوتکتیکی اوستنیت و سمنتیت گفته می‌شود که از مذابی با ?/? درصد کربن در دمای ???? درجه سانتیگراد تحت یک واکنش یوتکتیکی حاصل می‌شود. از آنجایی که اوستنیت در دمای محیط پایدار نیست و بر اساس یک واکنش یوتکتوئیدی به پرلیت تبدیل می‌شود، بنابراین ساختمان لدبوریت در دمای محیط بصورت پرلیت و سمنتیت خواهد بود.
نام این ساختار از کارل هاینریش آدولف لدبور متالورژیست آلمانی گرفته شده‌است.
پرلیت
پرلیت به مخلوط یوتکتوئیدی فریت و سمنتیت گفته می‌شود.
پرلیت تحت یک تحول یوتکتوئیدی از آهن گاما با ?/? درصد کربن در ??? درجه سانتیگراد حاصل می‌شود.
مارتنزیت
(به آلمانی: Martensite) بطور کلی به ساختارهای بلورینی گفته می‌شود که توسط استحاله مارتنزیتی به وجود بیایند. اما این اصطلاح بیشتر به فاز مارتنزیت در فولادهای سخت‌شده اطلاق می‌شود.
تصویر میکروسکوپ نوری بازتابیکوئنچ شده در روغن از مارتنزیت سوزنی در فولاد AISI 4140 آستنیته شده در ??? درجه سانتیگراد
اگر اوستنیت به قدری سریع سرد شود که هیچ یک از استحاله‌های بر پایه? نفوذ در آن اتفاق نیافتد و فوق سرمایش تا حدی ادامه یابد که ساختار fcc پایدار نباشد، این ساختار بصورت برشی به bcc تبدیل می‌شود که از کربن فوق اشباع شده است. فاز حاصل را مارتنزیت می‌نامند.
ریشه لغوی
مارتنزیت از نام متالورژیست آلمانی آدولف مارتنز گرفته شده است.